اگر کمی تجربهی کارگاهی داشته باشید، حتماً میدانید که جوشکاری سربالا از سختترین حالتهای جوشکاری است. برخلاف جوش تخت که گرانش کمکمان میکند، در جوشکاری عمودی یا همان سربالا باید با نیروی جاذبه بجنگیم! همین موضوع باعث میشود جوشکارهای تازهکار معمولاً از این نوع جوش فراری باشند.
اما واقعیت این است که یادگیری جوشکاری سربالا یک مهارت طلایی است. چون در صنایع مختلف – از ساختمانسازی گرفته تا لولهکشی و ساخت سازههای سنگین – بدون این تکنیک، کار پیش نمیرود. در ادامه با هم جزئیات این فرآیند را بررسی میکنیم.
جوشکاری سربالا چیست؟
به زبان ساده، وقتی محل اتصال قطعات طوری قرار بگیرد که جوشکار مجبور باشد قوس را از پایین به بالا کنترل کند، به آن جوشکاری سربالا یا عمودی (Vertical Welding) میگویند.
دو حالت اصلی دارد:
عمودی پایین (Vertical Down) → جوش از بالا به سمت پایین انجام میشود.
عمودی بالا (Vertical Up) → جوش از پایین به سمت بالا پیش میرود.
در بیشتر پروژههای صنعتی، حالت دوم (سربالا از پایین به بالا) استفاده میشود چون استحکام بیشتری دارد.
چرا جوشکاری سربالا دشوار است؟
گرانش باعث میشود مذاب جوش به پایین سرازیر شود.
کنترل قوس سختتر است و باید زاویه دقیق رعایت شود.
اگر جریان برق یا سرعت حرکت مناسب نباشد، سوراخ شدن یا شره کردن جوش اجتنابناپذیر است.
نیاز به تمرکز، مهارت و تمرین بالاست.
تکنیکهای اصلی جوشکاری سربالا
۱. انتخاب الکترود مناسب
رایجترین الکترودها: ۶۰۱۰، ۶۰۱۱، ۶۰۱۳ و ۷۰۱۸
برای استحکام بالا معمولاً ۷۰۱۸ انتخاب میشود.
الکترودهای سلولزی مثل ۶۰۱۰ به دلیل نفوذ زیاد، در ریشهجوش سربالا عالی عمل میکنند.
۲. تنظیم جریان جوشکاری
جریان خیلی زیاد → مذاب شره میکند.
جریان خیلی کم → قوس قطع میشود یا نفوذ ناقص رخ میدهد.
معمولاً در جوش سربالا جریان را ۱۰ تا ۱۵ درصد کمتر از حالت تخت تنظیم میکنند.
۳. زاویه نگهداشتن الکترود
زاویه باید حدود ۵ تا ۱۵ درجه متمایل به بالا باشد.
این کار کمک میکند مذاب کنترل شود و به سمت پایین نریزد.
۴. حرکت دست (Weaving Technique)
حرکت زیگزاگ یا نیمدایرهای برای پخش یکنواخت مذاب
مکث کوتاه در کنارهها برای پر کردن کامل لبهها
حرکت یکنواخت و آهسته برای جلوگیری از تخلخل
مزایا و معایب جوشکاری سربالا
مزایا:
استحکام بالا
قابلیت استفاده در شرایطی که دسترسی محدود است
مناسب برای سازههای عمودی و لولهها
معایب:
نیاز به مهارت زیاد
سرعت پایینتر نسبت به جوش تخت
احتمال شره کردن یا حفره در صورت بیتجربگی
نکات مهم در جوشکاری سربالا
شروع کار با جریان کمتر برای کنترل بهتر مذاب
تمیز کردن سطح کار از زنگزدگی و آلودگی
استفاده از سربارهکوبی بین پاسها برای جلوگیری از حفره
انتخاب قطر الکترود کوچکتر (مثلاً ۲٫۵ یا ۳٫۲ میلیمتر بهجای ۴ میلیمتر) برای کنترل راحتتر قوس
تمرین روی صفحات آزمایشی قبل از ورود به پروژه اصلی
کاربردهای جوشکاری سربالا
ساختمانسازی → اتصالات تیرآهن و ستونها
لولهکشی → بهویژه در لولههای گاز و نفت
سازههای سنگین → مخازن و پلها
صنایع کشتیسازی → اتصال ورقهای عمودی بزرگ
مقایسه جوشکاری سربالا با سایر حالتها
| حالت جوشکاری | سختی کار | سرعت | استحکام | کاربرد |
| تخت (Flat) | آسان | بالا | خوب | عمومی |
| افقی (Horizontal) | متوسط | متوسط | خوب | سازههای ساده |
| سربالا (Vertical) | سخت | پایین | بسیار بالا | لوله، سازه سنگین |
| سقفی (Overhead) | بسیار سخت | پایین | بالا | سازههای خاص |
مشکلات رایج در جوشکاری سربالا و راهحلها
شره کردن جوش (Sagging) → جریان زیاد یا توقف طولانی → کاهش جریان + حرکت یکنواخت
نفوذ ناقص (Lack of Fusion) → جریان کم یا سرعت زیاد → تنظیم جریان + مکث روی کنارهها
حفره و تخلخل (Porosity) → سطح آلوده یا گاز محافظ ناکافی → تمیزکاری و تنظیم گاز
ترک جوش → انتخاب الکترود نامناسب → استفاده از الکترود با هیدروژن کم مثل ۷۰۱۸
توصیههای کاربردی برای جوشکاران تازهکار
اول روی ورق نازک تمرین کنید و بعد سراغ مقاطع ضخیم بروید.
دست خود را ثابت نگه دارید و حرکت بدن را هماهنگ کنید.
همیشه پاس ریشه را با دقت کامل انجام دهید؛ چون اساس جوش روی آن بنا میشود.
از چراغ قوه یا نور کافی استفاده کنید تا حوضچه مذاب را دقیق ببینید.
سوالات متداول
۱. کدام الکترود برای جوشکاری سربالا بهترین است؟
برای ریشه ۶۰۱۰ و برای پاسهای پرکننده و نهایی ۷۰۱۸ مناسبترین هستند.
۲. آیا جوشکاری سربالا فقط با SMAW انجام میشود؟
خیر. میتوان با MIG یا TIG هم سربالا جوش داد، اما بیشتر در SMAW کاربرد دارد.
۳. چرا جریان جوشکاری سربالا باید کمتر باشد؟
برای اینکه مذاب روان نشود و کنترل حوضچه راحتتر باشد.
جمعبندی
جوشکاری سربالا یکی از مهارتهای کلیدی در دنیای جوشکاری است که هر جوشکار حرفهای باید آن را یاد بگیرد. این روش با وجود سختیها، در پروژههای حساس مثل لولهکشی گاز و سازههای سنگین کاربرد فراوانی دارد. انتخاب الکترود مناسب، تنظیم درست جریان، رعایت زاویه الکترود و تمرین مداوم، کلید موفقیت در این نوع جوش است.
اگر به دنبال پیشرفت در شغل جوشکاری هستید، تسلط بر جوشکاری سربالا شما را یک گام جلوتر از بقیه قرار میدهد
